Halay, Kürt kültürünün en önemli kolektif dans biçimlerinden biridir.
Ancak dikkat çeken bir detay vardır: Bazı bölgelerde halay sağdan değil, soldan çekilir.
Peki bu yön değişikliği neyin göstergesidir?
Hakkari, Van’ın Başkale ilçesi ve Şırnak’ın Beytüşşebap gibi yerlerde halay soldan başlar ve bu yönün farklı tarihsel anlatıları vardır.

Hangi bölgelerde halay soldan çekilir?

Hakkâri (Şemdinli hariç tüm ilçeler)

Van – Başkale

Şırnak – Beytüşşebap

Bu bölgelerde halayın ters yönde çekilmesinin nedeni, halk arasında farklı tarihsel ve kültürel hikâyelerle açıklanıyor.

Halayın soldan çekilmesine dair anlatılan rivayetler

1. Botan’a karşı yenilgi ve ant

Bir rivayete göre, Hakkâri Mirliği, Botan Mirliği ile yapılan bir savaşta yenilir.
Bu yenilgi sonrası Hakkarililer, yaşadıkları utancı ve kırgınlığı unutmamak adına halayı eskisi gibi çekmeyeceklerine dair ant içerler.
Bu ant, halayı sağdan değil soldan çekme geleneğini başlatır.

2. Botan Miri’nin fermânı

Başka bir anlatıya göre, Hakkâri halkı Botan Mirliği’ne vergi ödemeyi reddeder ve çıkan savaşta yenilirler.
Bunun üzerine Botan Miri, Hakkarililere halayı bile “ters” çekmeleri gerektiğine dair bir fermân çıkarır.
Bu durum, zamanla bir zorunlulukken kültürel bir geleneğe dönüşür.

3. Ertûşî aşiretlerinin yenilgisi

Bazı kaynaklar da Ertûşî aşiretinin Botan’a karşı yenilmesini neden olarak gösterir.
Yenilgi sonrası yas ve pişmanlık göstergesi olarak halayın yönü değiştirilir ve bu gelenek günümüze kadar sürer.

4. Halayı “Onlar Gibi” çekmemek

Bir diğer anlatı ise, Hasankeyf ve Botan Mirliklerinin Hakkâri’yi işgal etmesiyle başlar.
Halk, düşmana olan öfkesini şu şekilde ifade eder:

“Artık halayı onların çektiği yönde çekmeyeceğiz!”
Böylece halayın yönü sembolik bir direnişe dönüşür.

Başkale’den bir ses: İhsan Özdemir’in anlatısı

Şoperêç’in ulaştığı Van’ın Başkale ilçesinden İhsan Özdemir, bu konuyla ilgili farklı bir yorum aktarıyor.

Halay: Bir yön değişikliğinden fazlası

Kürt kültüründe halayın yönü, yalnızca fiziksel bir yön değil;
aynı zamanda kolektif hafızanın, direnişin, pişmanlığın veya gururun sembolü olarak da okunabilir.
Bu yön değişimi, bir halkın tarihine ve yaşanmışlıklarına dair sessiz bir anlatı sunar.